Đọc thơ Tuệ Sỹ
Tuệ Sỹ là một nhà sư với dáng dấp khắc khổ , nhưng không ai ngờ Ông lại là một nhà thơ lớn, gợi nguồn cảm hứng cho những tâm hồn thích thiền và thơ. Tuệ Sỹ giống như Tuệ Trung Thượng Sỹ thời Trần vừa là thiền sư vừa là thi nhân. Thơ Ông giản dị, phóng khoáng nhưng thâm sâu và thiền vị . Ông viết: "… Muốn cho lời thơ tuyệt diệu thì phải là không gò ép vừa không vừa tĩnh. Tĩnh cho nên thâu tóm hết mọi vọng động; không cho nên bao hàm vạn cảnh. Ngắm nhìn sự đời bôn ba giữa đời mà như thấy mình nằm trên chóp đỉnh non cao. Đủ hết mặn nồng, chua chát trong đó có cái hương vị tuyệt vời. … Đạt tới cõi thượng thừa của thơ, như người học thiền chứng chỗ không tịch của Đạo; cái đó vừa khó, vừa dễ. Học Thiền ba mươi năm đày đoạ thâm tâm mà không thành. Phẫn chí bỏ đi, bất chợt thấy một cánh hoa rơi, cõi không tịch cũng hốt nhiên, đột ngột mở ra chỗ ảo diệu đó. Vì thế, tính Thiền trong thi ca luôn ẩn chứa những tư tưởng uyên áo, thậm thâm vi diệu." Cõi thơ của Tuệ Sỹ đơn sơ nhưng lẫm liệt, bi ai nhưng trầm hùng, im lặng nhưng bão loạn, tĩnh toạ nhưng phiêu phưỡng. Một thi sĩ tài hoa, một tâm hồn cô liêu cùng với hồn thơ phóng khoáng, u ẩn, ngân dài trên giai điệu trầm tư lãng đãng : Ngược xuôi nhớ nửa cung đàn Ai đem quán trọ mà ngăn nẻo về Để cho trời thơ lồng lộng, giữa đỉnh cao và hố thẳm, thi nhân rong chơi từ thuở hồng hoang hỗn độn, phiêu hốt trong cơn mộng dài : Ta làm kẻ rong chơi từ hỗn độn Treo gót hài trên mái tóc vào thu Ngồi đếm mộng đi qua từng đọt lá Rủ mi dài trên bến cỏ sương khô Cuộc rong chơi phiêu bạt vô tận đến nỗi quên hết những chuyện mộng mị chiêm bao, thi nhân lãng đãng hóa thân thành cánh chim én lây lất bay qua đêm dài nghe thác đổ trên cao hay làm cánh bướm bay lượn xôn xao giữa mưa nắng phong trần : Một con én một đoạn đường lay lất Một đêm dài nghe thác đổ trên cao Ta bước vội qua dòng sông biền biệt Đợi mưa dầm trong cánh bướm xôn xao Lạc bước phong trần đã lâu rồi mà sao mây trắng vẫn còn viễn du phương nào? Cốt cách của thi nhân vốn là tiêu dao, bay bổng, chất ngất một trời thần tiên nhưng mênh mang một niềm tâm sự không biết bày tỏ cùng ai trước cảnh tử sinh: Ôi nỗi buồn từ ngày ta lạc bước Cố quên mình là thân phận thần tiên Lòng quặn đau tê tái giữa bóng tối u mê chập chùng: Lửa đã tắt từ buổi đầu sáng thế Một kiếp người ray rứt bụi tro bay Nghìn năm vẫn còn vang vọng nỗi đời khổ ải : Đá mòn phơi nẻo tà dương Nằm nghe nước lũ khóc chừng cuộc chơi Nghìn năm vang một nỗi đời Gió đưa cuộc lữ lên lời viễn phương Thi nhân lao đao trong tiếng khóc, trong dòng máu lệ . Đó là những tiếng kêu gào thống thiết của nhân gian, đang quằn quại rên siết trong dâu bể đoạn trường: Tiếng ai khóc trong đêm trường uất hận Lời ai ru trào máu lệ bi thương ? Hồn ai đó đôi tay gầy sờ soạng Là hồn tôi tìm dấu cũ quê hương Tang thương nào in trên dấu vết bãi dâu ? Xác thân nào phiêu du trong gió loạn ? Tang thương một dải tóc huyền Bãi dâu ngàn suối mấy miền hoang vu Gởi thân gió cuốn xa mù Áo xanh cát trắng trời thu muộn màng Cuộc đời vốn "Vô sinh bất diệt" cho nên thi nhân tự bao giờ vẫn thương yêu mọi người trong từng khoảnh khắc : Ta sống lại trên nỗi buồn ám khói Vẫn yêu người từng khoảnh khắc chiêm bao Từ nguyên sơ đã một lời không nói Như trùng dương ngưng tụ ánh hoa đào Nghe khúc điệu rộn ràng đôi cánh mỏi Vì yêu người ta vói bắt ngàn sao Văn hào Hermann Hesse viết: “Dù có bị đau đớn quằn quại, tôi vẫn yêu thương trần gian điên dại này”, Tuệ Sỹ cũng vậy, vẫn hết lòng thương yêu con người, dù đời mình có già nua tàn tạ: Ai biết mình tóc trắng Vì yêu ngọn lửa tàn Rừng khuya bên bếp lửa Ngồi đợi gió sang canh Ôi! Nỗi u buồn xót xa khôn tả : Ta không buồn còn ai buồn hơn nữa Người không đi sông núi có buồn đi Tia nắng mỏng soi mòn khung cửa Khi thi nhân nhận thấy tất cả vạn pháp như ảo ảnh, huyễn mộng: Nỗi nhớ đó khát khao luồn sợi tóc Vòng tay ôm cuộn khói bâng khuâng Uống chưa cạn chén trà sương móc Nên yêu người tự thuở xa xưa : Nắng lụa đỏ phủ tường rêu xám bạc Lá cây xanh nghiêng xuống mắt mơ màng Người có biết mặt trời kia sẽ tắt ? Ta yêu người từ vết rạn thời gian Thời gian và không gian hòa quyện vi vút trong nguồn cảm xúc vô biên, một tình khúc rung động chan hòa : Tự hôm nào suối tóc ngọt lời ca Tay em rung trên những phím lụa ngà Thôi huyễn tượng xô người theo cát bụi Thế là tiếng thơ trầm hùng của thi nhân ngời ngời trên con đường mây trắng thênh thang dù vẫn còn chút dư hương ngày cũ: Màu nắng xế ôi màu hương tóc cũ Chiều chơ vơ chiều dạt mấy hồn tôi Trời viễn mộng đọa đày đi mấy thuở Mộng kiêu hùng hay muối mặn giữa trùng khơi Ngôn ngữ của thơ chứa đầy ẩn dụ: Ve mùa hạ chợt về thành phố Khóm cây già che nắng hoang lương Đám bụi trắng cuốn lên đầu ngõ Trên phím đàn lặng lẽ tan hương Tiếng ve dội lăn tăn nốt nhỏ Khóc mùa hè mà khô cả đại dương Tuệ Sỹ giống như thi sĩ thiền sư Nhật Bản Basho làm thơ giữa ngày tháng say sưa với sương khói bồng bềnh. Thi nhân không diễn tả rõ ràng chỉ để một khoảng trống lặng thinh. Một tuổi đời chưa đủ để gót mỏi đi quanh... Đôi mắt ướt tuổi vàng cung trời hội cũ Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan Cười với nắng một ngày sao chóng thế Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ Bụi đường dài gót mỏi đi quanh Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rủ Suối rừng xa ngược nước xuôi ngàn. (Khung trời cũ) Phải chăng đây là cái bất tận của tâm linh dừng lại giữa thời gian ngắn ngủi: Cười với nắng một ngày sao chóng thế Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng Tuệ Sỹ làm thơ không để tìm độc giả, tìm tri kỷ, tri âm mà để sống an nhiên tĩnh mịch giữa cỏi trần tục nhưng thơ của Ông vẫn âm vang những đau thương của con người : Ngoài biên cương Cây cao chói đỏ Chiến binh già cổ mộ Nắng tắt chiến trường Giọt máu quạnh hơi sương Giăng mộ cổ Mưa chiều hoen ngấn lệ Bóng điêu tàn Huyền sử đứng trơ vơ Sương thấm lạnh Làn vai hờn nguyệt quế Ôm tượng đài Yêu suốt cõi hoang sơ. (Những điệp khúc cho dương cầm) Thơ Tuệ Sỹ không có biên giới giữa ý thức và vô thức, nó siêu thoát, không thể nào lý giải bằng ngôn ngữ thông thường mà phải bằng cái tình của con tim: Màu tối mù lan vách đá Nhớ mênh mông đôi mắt giã từ Rồi đi biệt Để hờn trên đỉnh gíó Ta ở đâu ? Cánh mộng phù du Hình ảnh trong thơ thấp thoáng, chập chờn. Ý thơ uyên áo , huyễn mộng : Cửa kín chòm mây cuốn nẻo xa Ngu ngơ đếm chữ, mắt hoa nhòa Tay buồn vuốt mãi tờ hương rã Phảng phất mưa qua mấy cụm nhà Bài thơ "Năm Tàn" âm u như núi rừng tịch mịch, nơi mà Tuệ Sỹ bị lưu đày. Rừng khuya lạnh ngắt mù khơi, năm tháng khép kín cuộc đời trong hang sâu và thầm lặng trôi qua trên mái đầu tóc trắng : Lận đận năm chầy nữa Sinh nhai ngọn gió rừng Hàng cà phơi nắng lụa Ngần ngại tiếng tha phương Trong bài thơ "Tôi vẫn đợi" thi nhân khoắc khoải với cuộc đời sương mai, bóng chớp, mây chiều : Tôi vẫn đợi những đêm xanh khắc khoải Màu xanh xao trong tiếng khóc ven rừng Trong bóng tối hận thù tha thiết mãi Một vì sao bên khoé miệng rưng rưng Tôi vẫn đợi những đêm đen lặng gió Màu đen huyền ánh mắt tự ngàn xưa Nhìn hun hút cho dài thêm lịch sử Dài con sông tràn máu lệ quê cha Tôi vẫn đợi suốt đời quên sóng vỗ Quên những người xuôi ngược Thái bình dương Người ở lại với bàn tay bạo chúa Cọng lau gầy trĩu nặng ánh tà dương. Rồi trước mắt ngục tù thân bé bỏng Ngón tay nào gõ nhịp xuống tường rêu Rồi khép lại hàng mi về Cõi Mộng Như sương mai như bóng chớp mây chiều. Rồi những hận thù thế kỷ trào lên nỗi sầu u uẩn khôn nguôi : Sầu trên thế kỷ điêu linh Giấc mơ hoang đảo thu hình tịch liêu Hận thù sôi giữa nắng chiều Sông tràn núi lở nước triều mênh mông Khói mù lấp kín trời Đông Trời ơi tóc trắng rũ lòng quê cha Con đi xào xạc tiếng gà Đêm đêm trông bóng Thiên hà buồn tênh. Và thi nhân dấn bước lên đường, không phải để trốn chạy mà để tìm một phương trời có nhiều tình thương: Một bước đường thôi nhưng núi cao; Trời ơi, mây trắng đọng phương nào? Đò ngang neo bến đầy sương sớm; Cạn hết ân tình nước lạnh sao? Một bước đường xa, xa biển khơi Mấy trùng sương mỏng nhuộm tơ trời Thuyền chưa ra bến bình minh đỏ Nhưng mấy nghìn năm tống biệt rồi. Cho hết đêm hè trong bóng ma Tàn thu khói mộng trắng Ngân hà Trời không ngưng gió chờ sương đọng Nhưng mấy nghìn sau ố nhạt nhòa. Cho hết mùa thu biệt lữ hành Rừng Thu mưa máu dạt lều tranh Ta so phấn nhụy trên màu úa Trên phím dương cầm, hay máu xanh (Một bước đường) Thi nhân bây giờ như có thêm sức mạnh để vượt chốn tù đày tăm tối : Ngọn gió đưa anh đi mười năm phiêu lãng Nhìn quê hương qua chứng tích điêu tàn. Triều Đông Hải vẫn thì thầm cùng cát trắng Chuyện tình người và nhịp thở của Trường Sơn. Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn. Cái đẹp trong thơ của Tuệ Sỹ dẫn chúng ta vào cái duyên của Đạo giao hòa với cái tình của thơ đến nỗi Bùi Giáng phải “ khiếp vía mất ăn mất ngủ” với mấy vần thơ "dư âm bất tuyệt kéo dài trong đêm lữ thứ ... Tuệ Sỹ đã biểu lộ một tài năng xuất chúng , một phong thái khác thường , thơ Ông đã trùm lấp hết mọi chân trời mới cũ từ Đường Thi Trung Hoa tới Siêu Thực Tây Phương." Lê Tấn Tài San Jose, đầu thu 2013 |