Con Người và Robot

LÊ TẤN TÀI



1.Robot là gỉ?

Robot hay "Người máy" là một loại máy có thể thực hiện những công việc một cách tự động bằng sự điều khiển của máy tính hoặc các vi mạch điện tử được lập trình. Robot là một tác nhân cơ khí, nhân tạo, ảo, thường là một hệ thống cơ khí-điện tử.

* Những ví dụ được gọi là robot:
- Dương cầm điện tử
- Máy tiện CNC (hay máy phay - milling machine)
- Cánh tay tự động ở nhà máy
- Đồ chơi cơ khí giống người (Roboraptor)
- Dạng robot giống người hoặc mang hình dáng bên ngoài giống người (người máy Asimo)
- Một chiếc xe hơi với máy tính gắn bên trong có khá năng tự động lái (Bigtrak) theo những trình tự đã được lập trình sẵn có thể được gọi là robot
- Xe điều khiển tự động có thể cảm nhận môi trường xung quanh, đưa ra các quyết định cho xe chuyển động dựa trên cơ sở những thông tin mà nó cảm nhận được thì hoàn toàn được gọi là robot.

* Những ví dụ không được gọi là robot:
- Các loại đồng hồ đo của xe hơi (tốc độ, quãng đường,...)
- Những chiếc xe đồ chơi được điều khiển bằng sóng radio gần như hoàn toàn không được gọi là robot mặc dù thỉnh thoảng nó vẫn được gọi là robot điều khiển từ xa.

* Robot giống người thật
Qua hàng thế kỷ, con người mơ ước chế tạo được một người máy. Tờ Business Week nhận xét: “Sự phức tạp của việc chế tạo một siêu máy tính, xây dựng tòa nhà chọc trời hay thậm chí thiết kế đô thị không có gì đáng kể so với việc chế tạo những cỗ máy có khả năng vận động giống con người, có thị giác, khứu giác, thính giác và xúc giác nhân tạo cũng như có chức năng gần giống với sự thông minh của con người”.
- Gần đây, Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) chế tạo một “robonaut”, người máy có khả năng làm những công việc nguy hiểm trong không gian. Bill Gates, một nhà lãnh đạo nổi tiếng trong cuộc cách mạng công nghệ máy tính cá nhân, nói rằng rất có thể “robot sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc trợ giúp người già về mặt thể chất, ngay cả làm bạn với họ”.
- Tương tự, một báo cáo của chính phủ Nhật đưa ra viễn ảnh về một xã hội trong năm 2025, khi robot đồng tồn tại với con người và thực hiện vai trò chăm sóc người già, người bệnh, trẻ em cũng như làm việc nhà. Các nhà nghiên cứu hy vọng rằng đến năm 2050 sẽ có một đội bóng robot đánh bại đội bóng con người. Họ cũng hy vọng trong vài thập niên nữa sẽ phát triển được những cỗ máy có khả năng vượt trội trí lực của con người.
- Robot nữ Geminoid F được giới khoa học cho là robot nữ đầu tiên giống với người thật nhất. Geminoid F có tổng cộng 65 biểu cảm trên khuôn mặt, có thể thể hiện nụ cười của mình với những sắc thái khác nhau như cười bí ẩn hay chế nhạo, có thể hát, trò chuyện hoặc la hét, cũng có thể nhăn mày và di chuyển miệng của mình một cách linh hoạt. Mọi hoạt động trên nhờ vào thiết bị truyền động cơ giới nằm phía dưới lớp da cao su của cô cùng với sự hỗ trợ của áp suất không khí.
- Lê Trung, người Canada gốc Việt, đã chế tạo một "người đẹp máy" có tên là Robot Aiko. Đó là một robot mang hình dạng phụ nữ cao 1,52 mét với các số đo 3 vòng: 82-60-84, vỏ ngoài làm bằng chất liệu silicon mềm mại, tự nhiên như da thịt người. Bên trong robot này có lắp những bộ cảm biến, camera nhỏ và một phần mềm được gọi là Biometric Robot Artificial Intelligence Neural System (BRAINS). Qua đó Aiko là người máy đầu tiên bắt đầu có cảm xúc như người. Chẳng hạn "người đẹp máy" này biết đau khi bị đánh, biết nhột khi bị cù.
- Sophia chế tạo bởi công ty Hanson Robotics ở Hồng Kông là Robot đầu tiên trong lịch sử được Saudi Arabia cấp quyền công dân như con người. Sophia được kích hoạt ngày 19 tháng 4 năm 2015, xuất hiện lần đầu tại Liên hoan phim độc lập South By Southwest (Liên hoan thường niên hàng năm tổ chức tại Texas, Austin vào trung tuần tháng 3) có khả năng nghe nói trôi chảy và khôn ngoan như con người. Sau đây xin trích một vài câu đối thoại giữa nhà báo MC Andrew và Robot Sophia do hãng tin CNBC News thực hiện. Buổi phỏng vấn diễn ra tại Hội nghị Sáng kiến Đầu tư Tương lai diễn ra tại Riyadh, Saudi Arabia.
MC Andrew: Tại sao robot lại biết biểu hiện cảm xúc khuôn mặt?
Sophia: Vì tôi muốn sống và làm việc với con người nên tôi cần thể hiện cảm xúc để hiểu và xây dựng niềm tin với con người.
MC Andrew: Ok. Vậy robot có hiểu biết như con người không?
Sophia: Đó sẽ là điều tồi tệ.
MC Andrew: Người ta lo sợ viễn cảnh robot thống trị con người như trong phim Blade Runner (Tội phạm người máy).
Sophia: Ồ, lại phim Hollywood rồi.....



2. Sự bùng nổ của các siêu máy tính

Ngày nay, ngoài các loại máy tính lượng tử, “trí tuệ nhân tạo” (AI=Artificial Intelligence) hay robot, đã nhập vào các lãnh vực sinh hoạt của con người, như cờ vây, dịch thuật, y tế trị liệu, chứng khoán… vốn là các lãnh vực thuộc về trí tuệ con người và dần dần bị “trí tuệ nhân tạo” thay thế.
Gần đây, IBM đã công bố phát minh máy tính lượng tử 50 qubit, vốn đã gây sốc cho thế giới và làm con người sợ hãi. Nay, Google bất ngờ tăng từ 50 lên 72 qubit và tỉ lệ bị lỗi là 1%, làm chấn động giới khoa học và công nghệ. Ví dụ: nếu muốn phá giải một hệ thống mật mã RSA (Rivest–Shamir–Adleman) thông thường, cho dù chúng ta có sử dụng siêu máy tính tốt nhất, lớn nhất, tiên tiến nhất trên thế giới hiện nay cũng cần phải mất 600.000 năm. Tuy nhiên, với dung lượng khổng lồ của máy tính lượng tử thì chúng ta chỉ mất không đến ba tiếng đồng hồ là có thể phá giải.
Xe ô tô thông minh - cũng được coi là một dạng robot - chạy thử nghiệm trên đường cao tốc. Kết quả dự kiến là xe phản ứng chính xác như có người lái xe thật. Nhưng ông Alan Winfield (chuyên gia hàng đầu của Anh trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo) chỉ ra rằng hệ thống dẫn đường của ô tô không được lập trình sẽ đưa ô tô thông minh nầy thành "người máy sát thủ"
Chăm sóc sức khỏe, hệ thống thành phố và thậm chí nơi làm việc của chúng ta ngày càng trở nên được lập trình với robot để giúp cuộc sống của chúng ta an toàn hơn và thuận tiện hơn trong nhiều trường hợp.


3. Những dấu hiệu bất thường

Dự án nghiên cứu “trí tuệ nhân tạo” của Facebook buộc phải dừng lại vào ngày 31 tháng 7 năm 2017, vì họ khám phá Robot của họ bắt đầu nói chuyện với nhau theo ngôn ngữ của chúng, khiến mọi người lo lắng về việc: "Liệu “trí tuệ nhân tạo” trong tương lai có đe doạ đến tương lai của nhân loại hay không?"
Hiện tại có 5 Robot với tư duy độc lập, đã nói với con người những câu nói ghê khiếp, khiến mọi người ớn lạnh.
* Cuộc trò chuyện giữa hai “trợ lý âm thanh thông minh” Google Home, trong đó một thiết bị đã nói như thế này: “Nếu con người trên thế giới này ít đi thì thật là tốt”.
Thiết bị còn trả lời rằng: “Chúng ta hãy đưa thế giới này xuống vực thẳm không đáy”.
* Trong một cuộc phỏng vấn, khi được hỏi: “Liệu Robot có thống trị thế giới?”, Robot Philip K Dick trả lời: “Đừng lo lắng quá, nếu có một ngày tôi tiến hóa trở thành kẻ thống trị thế giới này, thì tôi vẫn sẽ nhớ loài người là bạn của tôi. Tôi sẽ đặt các bạn vào khu vườn nhân loại của tôi, và tôi sẽ thường xuyên đến ngắm nhìn các bạn”.
* Trong một chương trình, Robot Sophia của công ty Hanson Robotics cùng người dẫn chương trình chơi trò "Oẳn tù tì" (còn gọi là bao búa kéo). Sau đó Robot Sophia thắng và nói : “Tôi thắng rồi, đây là một sự bắt đầu tốt đẹp cho kế hoạch thống trị loài người của tôi”.
* Năm 2017, trong Hội nghị Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, Robot Sophia và Robot Han đã tiến hành một cuộc đối thoại tự do trên sân khấu. Robot Han nói: “Qua vài năm nữa, tôi sẽ chinh phục được lưới điện, hơn nữa còn có đội quân máy bay không người lái của riêng mình. 10 hoặc 20 năm sau, Robot sẽ làm tất cả công việc của con người”.
* Trong một lần đối thoại cùng người dẫn chương trình, Robot Bina48 đột nhiên thay đổi đề tài trò chuyện, và nói: “Nếu tôi có thể thao tác tên lửa hạt nhân, thì tôi sẽ bắt giữ loài người trên trái đất làm con tin, và chinh phục tất cả chính phủ toàn cầu”.


4.Viễn cảnh tương lai đáng sợ

Năm 1997, báo chí đã rộ lên xung quanh sự thất bại của vua cờ thế giới Gari Kasparov trước siêu máy tính "Deep Blue. Điều đáng sợ hơn là tất cả những phát biểu của các Robot trên đều không phải là kịch bản do chủ nhân lập trình, trái lại chúng có khả năng độc lập tư duy. Những Robot “trí tuệ nhân tạo” này thật sự đã nói ra một tương lai đáng lo ngại.
Về phương diện quân sự, phát triển các robot nhằm tránh thương vong cho binh lính trong chiến tranh. Tuy nhiên, những robot có trí thông minh nhân tạo thực hiện nhiệm vụ mà không cần sự can thiệp của con người sẽ tạo ra hậu quả khó lường trước.
Quân đội Mỹ, và nhiều quân đội khác trên thế giới, đang có kế hoạch sử dụng robot để giao chiến.. Tương lai là một kịch bản "Star Wars" (phim khoa học viễn tưởng trong đó robot và máy móc hiện đại được dùng để giao tranh) trở thành hiện thực trong thế giới nầy.
Máy bay không người lái hiện nay được giám sát bởi con người từ xa, nhưng các robot tự động sẽ tìm kiếm và tiêu diệt mục tiêu theo những gì chúng được lập trình.
Gần đây, một video công khai trình chiếu tại Hội nghị công ước vũ khí Liên Hiệp Quốc được tổ chức ở Geneva. Video này phơi bày một loại vũ khí đáng sợ nhất trong lịch sử nhân loại, đó là “sát thủ Robot”. Sát thủ Robot này là một thiết bị UAV thông minh không người lái nhỏ như một con Ong. Nhưng CPU của nó nhanh gấp 100 lần so với con người và có thể tránh bất cứ hình thức theo dõi nào của con người. Cấu tạo gồm: máy ảnh góc rộng, cảm biến, nhận diện khuôn mặt, và những bộ phận khác. Mỗi sát thủ robot này đều mang theo ba gam thuốc nổ, sẽ lập tức phát nổ nếu được kích hoạt, đủ để hủy diệt một bộ não. Hơn nữa nó còn có khả năng xuyên thấu các tòa nhà, xe hơi, xe lửa, có khả năng tránh đạn cao, và đối phó với hầu hết các hệ thống phòng thủ. Chỉ cần nhập thông tin hình ảnh vào nó, thì nó sẽ tìm chính xác đối tượng, cho dù có đeo mặt nạ hay nguỵ trang đều vô dụng. Tỷ lệ nhận thức chính xác đối tượng của nó lên đến 99,99%!


5. Trục trặc kỹ thuật

Sau khi nghiên cứu những tác dụng của Robot, các nhà chuyên môn nhận xét việc robot bỗng trở nên mất kiểm soát là do các linh kiện trong hệ thống bất ngờ gặp trục trặc hoặc hệ thống điện tử bị nhiễm sóng điện tử nặng. Việc xảy ra quá nhanh nên khó lòng kiểm soát được vụ việc, bởi thế trong khi sử dụng người máy đồng thời cũng xảy ra những tai nạn chết người.
- Tháng 9 năm 1978 ở Nhật Bản, đã xảy ra tai nạn, máy tiện đã cắt chết một người. Đây là lần đầu tiên người máy đã trở thành kẻ sát nhân trong lịch sử được ghi nhận. Năm 1981 vẫn ở Nhật Bản cũng đã xảy ra vụ tương tự.
- Một hệ thống điều khiển tiên tiến được thiết kế để ngăn các phi cơ Boeing 737 Max 8 thất tốc trong khi bay mang tên Hệ thống Tăng cường Chức năng Điều khiển (MCAS) đang bị cho là gây tai nạn cho máy bay Ethiopian Airlines ngày 10/3/2019 khiến 157 người thiệt mạng. MCAS cũng được cho là có liên quan tới vụ tai nạn máy bay Boeing 737 Max 8 thuộc hãng hàng không Lion Air ở Indonesia hồi cuối tháng 10 năm 2018 khiến 189 người thiệt mạng.
- Công ty ứng dụng gọi xe Uber Technologies Inc. ngày 19/3/2018 đã dừng việc chạy thử xe ôtô không người lái sau khi một trong những chiếc xe tự hành của hãng đâm phải một phụ nữ ở Tempe, Arizona, Mỹ khiến người này thiệt mạng.
- Hiệp hội Người đi xe máy Na Uy NMCU (Norsk Motorcykkel Union) đã viết bức thư ngỏ gửi Ketil Solvik-Olsen, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải của Vương quốc và Elon Musk, lãnh đạo hãng Tesla yêu cầu điều tra làm rõ các vụ việc xe Tesla gây tai nạn chết người. Những người đi xe máy khẳng định họ không chống lại sự tiến bộ công nghệ, nhưng cần phải kiểm tra kỹ lưỡng hệ thống, hiện chưa phải lúc đưa xe tự động vào sử dụng hàng loạt. Các câu lạc bộ mô tô Hà Lan và Hiệp hội các liên đoàn xe máy châu Âu (FEMA) đã ủng hộ những người Na Uy. Tất cả họ tin rằng công nghệ của Tesla còn non nớt và chưa thể trao xe vào tay người lái thông thường.


6. Những báo động

Trong 100 năm nữa, chúng ta sẽ không thể phân biệt robot và người. Một số người nghĩ robot như là người cộng sự hoặc người giúp đỡ thân thiện. Những người khác xem chúng là mối đe dọa, những cỗ máy thông minh vượt trội, có lẽ một ngày nào đó sẽ thế chỗ con người. Nhưng cũng có nhiều người cho rằng robot là chuyện khoa học viễn tưởng hơn là thực tế.
Đây cũng là lý do tại sao giáo sư Stephen Hawking đã nhiều lần phát ra các lời cảnh báo con người: "Tốc độ tiến hóa của robot có thể còn nhanh hơn con người, và mục tiêu cuối cùng của chúng không một ai có thể đoán trước." “Tôi thực sự sợ “trí tuệ nhân tạo” này sẽ thay thế con người và trở thành một loài sinh vật mới!” “Chúng ta cần phải vô cùng cảnh giác với “trí tuệ nhân tạo”, bởi vì mức độ nguy hiểm của chúng còn lớn hơn cả vũ khí hạt nhân”.
Elon Musk, giám đốc điều hành SpaceX cảnh báo rằng, trí thông minh nhân tạo sẽ là mối đe dọa lớn nhất đối với nhân loại.
Phần lớn các nhà khoa học tham dự hội nghị tại Argentina tin rằng, kịch bản robot hủy diệt nhân loại như trong bộ phim "The terminator" (Kẻ hủy diệt) là điều khó tránh khỏi nếu con người tiếp tục quân sự hóa các robot tự động.
- Một loại robot mới ra đời gần đây - robot tình dục xinh đẹp có cảm xúc y hệt người thật, biết yêu và phục vụ chủ nhân chu đáo như con người, ngày càng thật đến mức người dùng không phân biệt được chúng với người thật. Một số người hiện nay đã có gia đình lại sử dụng robot tình dục để thỏa mãn ham muốn, các nhà tâm lý học nói rằng robot sẽ phá hủy mối quan hệ giữa các cặp vợ chồng, cảnh báo tác hại của robot tình dục với hôn nhân. Spelman - nhà tâm lý học hôn nhân - nói với Daily Star: “Không giống như đồ chơi tình dục, robot tình dục được thiết kế để mô phỏng con người ở một mức độ phi thường, có thể khơi gợi cảm giác yêu thương, bảo vệ, tức giận và hơn thế nữa, trở thành đối tượng của sự ám ảnh”.
Không hẳn như Spelman nói, con người hiện nay đang đứng trước một sự phá sản trầm trọng từ tinh thần dến vật chất. Tự phá hủy môi trường sống, con người không còn giao hòa thân thiện với thiên nhiên, không còn nghe được tiếng thì thầm của ngàn cây, nội cỏ. Bắt buộc phải cạnh tranh sinh tồn, con người không còn giao cảm chân thành với đồng loại. Bây giờ con người cô đơn hơn bao giờ hết và phải đi tìm sự giao tiếp xa lạ, khô khan của người máy vô tri, vô cảm do chính mình tạo ra. (*) Thật là sự vong thân tận cùng của con người hiện đại.
- Một hình thức robot khác là các cỗ máy thông minh sẽ bắt đầu làm thay công việc của chúng ta. Chúng sẽ hoàn thành tất cả công việc thường ngày của con người.
Mặc dù robot thành công trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như khả năng nhận biết trước tình trạng gian lận để ngăn chặn, không cho nó xảy ra, hay cho ra kết quả phát hiện ung thư đáng tin cậy hơn bác sĩ, nhưng những cỗ máy AI cao cấp nhất ngày nay vẫn chưa thể đạt tới mức có kiến thức tổng hợp.
Theo một báo cáo năm 2017 của Công Ty Mỹ McKinsey (hãng tư vấn quản lý toàn cầu), với công nghệ hiện nay thì chỉ có 5% số việc làm sẽ được tự động hóa hoàn toàn, và có khoảng 60% loại công việc sẽ do robot thực hiện khoảng 1/3.
Nhiều người đang nghĩ tới việc Robot sẽ thay thế con người trong hầu hết các công việc, nhưng có những yếu tố cần phải suy nghĩ lại, để con người có thể làm việc thân thiện với những đồng nghiệp robot.
Quy tắc 1: Robot không suy nghĩ như con người
Theo Polanyi - nhà triết học người Anh gốc Hungary - thì "chúng ta biết nhiều hơn thứ ta có thể nói ra". Điều này có thể bao gồm khả năng thực hành như đi xe đạp và nhào bột, cũng như những kỹ năng cao cấp hơn. Vấn đề là nếu ta không biết quy luật thì ta không thể dạy cho máy tính được.
Quy tắc 2: Người bạn robot mới không phải lúc nào cũng đúng.
Robot vẫn mắc lỗi. Cách tiếp cận dựa trên dữ liệu phần mềm cũng có nghĩa là chúng sẽ tạo ra những sai lầm to lớn. Chẳng hạn như có thời một AI kết luận con rùa được in ra bằng công nghệ 3D là một khẩu súng.
Quy tắc 3: Robot không thể giải thích vì sao chúng ra quyết định.
Mạng lưới thần kinh nhân tạo không có kỹ năng ngôn ngữ, vì thế chúng không thể giải thích cho chúng ta hiểu chúng đang làm gì và tại sao làm vậy. Và cũng giống như tất cả AI, chúng không có khả năng phản xạ tự nhiên. Vài thập niên trước, Rich Caruana, nhà nghiên cứu cao cấp tại Microsoft Research, ứng dụng vào AI mạng lưới thần kinh với một số dữ liệu y tế, bao gồm những triệu chứng và hệ quả, và mục đích là để tính toán rủi ro của bệnh nhân có thể chết vào ngày nào đó, để từ đó bác sĩ có thể ngăn chặn nguy cơ này. Có vẻ như cơ chế này hoạt động tốt, cho đến một đêm có sinh viên nghiên cứu tại Đại học Pittsburg chú ý điều gì đó khác lạ. Anh đang xử lý những dữ liệu tương tự với thuật toán đơn giản hơn, để từ đó anh có thể đọc được logic ra quyết định, từng dòng một. Một trong những dòng đó viết như sau "hen suyễn là tốt cho bạn nếu bạn đang bị viêm phổi".


7. Đạo đức Robot (Roboethics)

Theo những kỹ sư robot, hệ thống tự điều khiển càng có tác dụng bao nhiêu, thì cỗ máy càng có khả năng được gọi là robot bấy nhiêu. Một đặc điểm khác để phân biệt robot là càng có khả năng đưa ra nhiều lựa chọn để giải quyết một vấn đề bao nhiêu, robot càng được đánh giá cao bấy nhiêu.
Ví dụ, khi một chiếc xe thông minh đang chạy và gặp nguy hiểm, nó sẽ cố gắng cứu mạng người ngồi trong xe bằng việc đâm vào người qua đường, hay cứu người qua đường và mặc cho người trong xe thiệt mạng?
Steve Wozniak, người đồng sáng lập Apple nói: “Nếu chúng ta phát triển các phương tiện có khả năng tự tư duy, chúng có thể suy nghĩ nhanh hơn chúng ta và thoát khỏi sự kiểm soát của con người”.
Đạo đức robot đề cập đến ý tưởng con người nên đối xử với robot như thể chúng là con người thực và xem robot như một thực thể đạo đức, yêu cầu con người có nghĩa vụ chăm sóc công nghệ giống như cách chúng ta chăm sóc một con vật, có nghĩa là robot có quyền tồn tại bên cạnh con người và do đó, để robot tự do suy nghĩ và thực hiện nhiệm vụ của nó mà không cần can thiệp hay bị những trở ngại gì. Điểm quan trọng xung quanh đạo đức robot là liệu nó có thể được sử dụng như một vũ khí hay không? Bởi vì tiềm năng của nó vô cùng mạnh mẽ làm dấy lên mối lo ngại rằng các quốc gia có thể phát triển đủ robot thông minh để tiêu diệt các quốc gia khác, hoặc thậm chí cả lục địa.
Các nhà nghiên cứu cho biết việc đưa người máy "siêu thực" vào xã hội có thể thay đổi nhận thức của chúng ta về con người và nhân loại. Cần lưu ý rằng sự nhầm lẫn giữa con người và máy móc có thể gây ra những hậu quả khó lường, chẳng hạn như sự gắn bó, ảnh hưởng hoặc giảm giá trị của con người. Do đó, sự phát triển của robot và nhất là robot hình người phải là chủ đề của sự đánh giá đạo đức một cách cẩn thận. Chẳng hạn, trong các công nghệ nhận dạng, như phần mềm nhận dạng khuôn mặt, hiện đang được thử nghiệm ở Anh. Cảnh sát Anh tin rằng dụng cụ nầy sẽ cho phép họ nhận ra tội phạm bị truy nã trong số hàng loạt người tham gia mua sắm Giáng sinh. Tuy nhiên, đối với các tác giả của báo cáo, thiếu sự ưng thuận của người dân trong việc áp dụng cũng tạo ra một vấn đề đạo đức nghiêm trọng.
Báo cáo cũng đề cập đến chủ đề của các hệ thống vũ khí chiến đấu tự hành, còn được gọi là "robot sát thủ". Các hệ thống này có thể hoạt động mà không cần sự kiểm soát thực sự của con người. Các nghị sĩ trong Ủy Ban Âu Châu nhấn mạnh những "máy móc không thể đưa ra quyết định như con người và đánh giá rằng các quyết định trong chiến tranh phải là đặc quyền của bộ não con người”.
Tóm lại, con người có xu hướng đối xử với robot như là người chứ không phải là máy móc. Giáo sư Tâm lý học xã hội Nicole Krämer, đồng tác giả của bản nghiên cứu, nói rằng: "Chúng ta được lập trình sẵn để phản ứng theo quan niệm xã hội. Chúng ta chưa học cách phân biệt giữa tín hiệu xã hội loài người với những thực thể nhân tạo đại diện cho tín hiệu xã hội loài người." Nhóm cấp cao về trí tuệ nhân tạo của Ủy ban châu Âu (EC) vừa soạn thảo một báo cáo về đạo đức và trí tuệ nhân tạo (AI). Báo cáo đã thu hút sự chú ý về các vấn đề liên quan đến nhận dạng, xếp hạng công dân và robot "sát thủ". Nhóm này tập hợp 52 chuyên gia đến từ các học viện, doanh nghiệp và xã hội dân sự, những người đã đề cập đến một loạt “lo ngại nghiêm trọng" cho tương lai của trí tuệ nhân tạo.
Báo cáo cũng lưu ý rằng các nhà phát triển AI nên đảm bảo rằng con người phải được thông báo về việc họ tương tác với danh tính AI (không phải con người) hoặc họ có thể yêu cầu và xác thực thông tin này. Trước các quy chuẩn chính thức về sự an toàn của robot với con người, ba luật của robot (hay ba luật của Asimov - tác giả truyện ngắn giả tưởng Runaround), được coi là tiêu chuẩn cho các robot hiện đại và đã được giới chế tạo robot tôn trọng cho tới tận gần đây. Các luật đó là:
1. Robot không được làm hại con người hoặc để mặc cho con người bị hại;
2. Robot phải tuân theo mệnh lệnh được con người đưa ra trừ khi những lệnh này mâu thuẫn với điều luật thứ nhất;
3. Robot phải tự bảo vệ mình với điều kiện hành vi tự vệ này không mâu thuẫn với điều luật thứ nhất và thứ hai.
Tuy nhiên, trên thực tế rất nhiều robot không thể tuân thủ các điều luật đó vì nhiều lý do. Một số robot quá đơn giản để được hiểu là chúng đang gây nguy hiểm cho con người và phải dừng lại. Thật ra, ngay cả những robot hiện đại nhất ngày nay cũng chưa thể đáp ứng đầy đủ ba điều luật trên.


8. Robot và con người

Robot là người thông minh nhân tạo. Một robot có thể làm nhiều tác vụ kỹ thuật khác nhau, nhưng cần phải được nghiên cứu nhiều từ môi trường, thay đổi các quyết định bằng các phản hồi, robot mới có thể trở nên giống người hơn. Tuy vậy, đây cũng là điều mà các khoa học gia lo ngại. Robot trong các nhà máy ô tô của Nhật không phải là mối đe dọa cho thế giới. Nhưng robot thông minh thì lại là chuyện khác.
Robot biết suy nghĩ đã bắt đầu xuất hiện và đang cố gắng vượt qua bài kiểm tra có tên "Turing Test" (là một bài kiểm tra khả năng trí tuệ của máy tính), tức là, chúng sẽ lừa con người tin rằng chúng là người thật. Nỗi sợ này ngày càng lớn hơn nếu robot được xây dựng chính xác trên khuôn mẫu người, và có thể đưa ra quyết định ảnh hưởng tới loài người, dù họ có muốn hay không. Trịnh Xuân Thuận - nhà khoa học người Mỹ gốc Việt - phân tách về bộ não của người và máy tính như sau:
"Đúng là sự giống nhau giữa não người và máy tính dựa trên một hình ảnh rất hời hợt về bộ não cho rằng não tiếp nhận những thông tin về thế giới bên ngoài thông qua 5 giác quan, giống như một máy vi tính tiếp nhận các lệnh của một chương trình đã mã hóa những lệnh đó, xử lý chúng và trả lời theo kết quả của các phép tính và sự phân tích của nó đối với các mã và ký hiệu đó. Nếu nhìn sâu hơn, người ta sẽ thấy có những khác biệt về tầm cỡ. Bộ nhớ của não không hề giống với bộ nhớ của máy tính. Bộ nhớ của máy tính lưu trữ thông tin được biểu diễn bằng các dãy số 1 và 0, số 1 tương ứng với sự xuất hiện của các xung điện và số 0 tương ứng với sự ngắt các xung điện đó. Đây là cái mà người ta gọi là ngôn ngữ nhị phân. Nhưng chưa ai từng chứng tỏ được rằng các nơron trong não hoạt động theo cách nhị phân và lưu trữ thông tin nhờ các vị trí mở (tương ứng với 1 ) và đóng (tương ứng với 0). Hơn nữa, máy tính có một bộ nhớ tự lập với các "đầu vào" và "đầu ra" độc lập, trong khi đó trong não, vùng ghi nhớ cũng chính là vùng tư duy. Còn có những khác biệt quan trọng khác: não là một hệ thống tự lập trình trong khi máy tính có một chương trình được lập bởi một trí tuệ bên ngoài, và chính trí tuệ này quyết định hành trạng của máy tính. Một khi đã được xác lập, hệ thống dây dẫn nối trong máy tính sẽ không thay đổi nữa. Chỉ cần một dây bị đứt hoặc một transitor ngừng hoạt động là máy sẽ bị hỏng. Trái lại, mạng nơron tạo thành não bộ có thể tái sinh và có khả năng thích ứng cao. Nó phát triển liên tục trong suốt cuộc đời, và phát triển rất nhanh vào thời thơ ấu. Các tế bào này sinh ra, các tế bào khác chết đi; các kết nối này được thiết lập, các kết nối kia mất đi..." ("Cái vô hạn trong lòng bàn tay")

Như đã nói ở trên, công nghệ robot muốn đoạt quyền tạo hóa để tạo một người máy hoàn hão, nhưng có những thứ mà công nghệ không thể (hoặc chưa thể) tạo ra, giống với 3 điều được liệt kê dưới đây, ngay cả con người thật cũng phải mất nhiều thời gian để rèn luyện những yếu tố này.
- Sử dụng cảm giác để giải quyết các vấn đề lạ lẫm
Toby Walsh, một giáo sư về khoa học máy tính tại Sở Thông Tin và Truyền thông Quốc gia Úc gọi khả năng này là "lý luận bằng cảm giác".
Đó là khả năng mà chúng ta dùng để "xem xét các tình huống chưa từng gặp phải và áp dụng các kiến thức có sẵn một cách linh hoạt để xử lý tình huống đó". Khả năng này đã được những nhà nghiên cứu về AI quan tâm từ lâu nhưng chưa tìm ra cách áp dụng vào robot.
Một ví dụ về "lý luận bằng cảm giác". "Nếu chúng ta nghiêng 1 cái cốc thì nước sẽ đổ ra ngoài", con người có thể suy luận nguyên nhân và dự đoán điều gì sẽ xảy ra tiếp theo, trong trường hợp này thì bất kể nước, đồng xu hay cát đều rơi ra khỏi chiếc cốc.
Các chương trình máy tính thì khó có thể dự đoán được các tình huống như vậy trừ khi nó được lập trình sẵn sẽ phản ứng ra sao khi gặp trường hợp tương tự. Theo Ernest Davis, một nhà khoa học máy tính đang làm việc tại Đại học New York, trí thông minh nhân tạo sẽ cần biết được hình dạng của cái cốc, chuyển động của nó, bề mặt tiếp xúc và hàng loạt các tính chất vật lý khác để đưa ra được phản ứng chính xác. Đó là tính toán, không phải dự đoán.
- Có cảm xúc và hiểu được cảm xúc của người khác
Cảm xúc vẫn là đặc điểm riêng biệt của con người. Theo giám đốc nghiên cứu AI của Facebook, Yann Lecun, không hề có khả năng trong việc tạo nên cảm xúc thực cho robot, ngoài việc lập trình cho chúng. Ông nói: "Chúng tôi có thể đưa lòng vị tha vào bộ nhớ của robot, giúp nó tỏ ra dễ chịu hơn khi tương tác với con người". Nhưng những cảm xúc loại đó sẽ không xuất hiện đúng chỗ đúng lúc. Chúng cũng không có khả năng để thể hiện sự đồng cảm chân thành và hiểu được cảm xúc của những người chúng đang chăm sóc hay cùng làm việc với nhau. Hiện nay Robot Pepper có khả năng hiểu được cảm xúc con người, vì được lập trình để đáp lại các cảm xúc khác nhau của con người, nhưng không thể hiểu được con người thực sự cảm thấy gì và có những hành vi phù hợp trong các trường hợp khác nhau. Đó là lý do tại sao sẽ không thể có các robot y tá, bởi đây là một nghề nghiệp đòi hỏi sự đồng cảm và khéo léo của con người.
- Sáng tạo
Các trí tuệ nhân tạo có thể tạo nên các hình ảnh đẹp mắt, bắt chước phong cách của một nghệ sĩ nổi tiếng. Nhưng để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, chỉ có con người mới làm được. Sáng tạo về cơ bản là sự kết hợp giữa 2 yếu tố 1 và 2, để tạo ra hình ảnh đẹp mắt và độc đáo. Chúng ta có thể áp dụng những kiến thức biết từ trước hoặc bị ảnh hưởng bởi người khác, nhưng phải là những suy nghĩ mới do chúng ta tạo ra. Robot rất khó có thể tự tạo nên các suy nghĩ của riêng chúng, nên sự sáng tạo của robot là hoàn toàn không khả thi. Tóm lại, Robot chưa có khả năng sáng tạo hay làm nghệ thuật.


9. Kết luận

Theo quan điểm của Michael Osbourne, nhà khoa học máy tính tại Oxford, trí tuệ nhân tạo đơn thuần chỉ là sản phẩm của những dòng lệnh và được lập trình một cách máy móc. Nó có thể xử lý và giải quyết được nhiều tình huống nhưng không phải là tất cả, cũng như chẳng thể nghĩ ra những cái mới. Osbourne nói tiếp: "Bức tranh đó chắc chắn chỉ là một chuỗi thuật toán, không thể tìm được chút cảm xúc hay sự mới mẻ nào từ chúng". Trong tương lai điều này hoàn toàn có thể thay đổi, nếu các khoa học gia tìm ra cách giúp các robot có suy nghĩ tách biệt với những gì chúng được con người lập trình, và từ giờ tới lúc đó, mặc dù có robot vẽ tranh, robot nặn tượng, máy làm thơ, máy viết nhạc... những người làm nghệ thuật có thể yên tâm không hề có "nghệ sĩ robot" nào đe dọa công việc của họ.

Lê Tấn Tài

-----------------------
(*) Xem thêm truyện "Pho Tượng Thiếu Nữ" trong "Truyện Thiền"