THƠ VÀ THIỀN
Thơ và Thiền là trực giác cảm nhận trong tri thức. Thơ không biểu lộ, vượt ra khỏi khả năng suy tưởng, ẩn chứa trong tiềm thức. Thơ tự nó hiện hữu và hoà nhập với thiền tính. Thiền là tĩnh lặng, siêu thoát cõi thế tục để đi vào cõi tánh không. Chất thiền bảng lảng trong cuộc sống, trong thơ văn và nghệ thuật. Thiền và Thơ nằm trong thế giới siêu hình, đôi khi lại trở thành hữu hình và vô hình. Johann Wolfgang von Goethe viết: "Không có lối nào thoát khỏi đời sống một cách chắc chắn cho bằng đi qua nghệ thuật. Và cũng không có lối nào dẫn vào đời sống một cách chắc chắn hơn bằng đi qua nghệ thuật". Thế giới thơ vượt thoát tới đỉnh cao tuyệt vời của nghệ thuật, của sự thăng hoa đích thực Chân Thiện Mỹ, vì thơ là sứ giả của Tình Thương đã đưa nhân loại gần gũi nhau hơn. Thơ với nhiều dư vang vô tận, dễ xoáy vào tâm tư con người. Thơ là tiếng vọng của cõi đời trầm mặc. Kinh Thi, kinh Dịch đã chuyên chở nước Trung Hoa suốt mấy ngàn năm lịch sử. Dịch mở rộng con đường tồn sinh. Thi là tiếng vang từ nơi sâu thẳm của con người. Ta thấy rằng ước muốn về một chốn thần tiên ở cõi trần này ắt hẳn con người phải biết mơ mộng hay nói cách khác nghệ thuật sẽ đưa con ngườì quên đi những nhiễu nhương của trần thế. Chỉ một chút gió thu lay lắt hay vài chiếc lá vàng vu vơ, hồn đã chùng xuống theo những tiếng thở dài. Chỉ vài hạt mưa cũng làm đôi mắt nâu nhòe nhoẹt nước mắt... Dư nước mắt chăng? Thương vay khóc mướn chăng? Thưa không, một giọt nước mắt rơi làm vơi vạn niềm sầu khổ. Thơ làm bùng nở tâm thức sâu kín: một chút cảm hoài, một chút ẩn tình, một chút dư âm, một lời di chúc, một lời ước nguyện, một lời trối trăn... Xin cho tôi nhắm mắt Không một chút lo âu Nghìn thu trong lòng đất Cuộc đời như bể dâu Xin cho tôi nhắm mắt Vời vợi như trăng sao Như một dòng suối mát Như một giấc chiêm bao Xin cho tôi nhắm mắt Trong giấc ngủ bình an Linh hồn không vướng mắc U mê chốn trần gian Xin cho tôi nhắm mắt An nghĩ chốn vĩnh hằng Trở về lòng bụi cát Như một chiếc sao băng Lê Minh Uyên Thơ hay những cây bonsai, những nụ hoa cài trong bình hoa, những bức tranh tuyệt bích đều vờn chải lại được hết cái thoáng chốc man mác, bâng khuâng. Những hạt mưa lất phất trên những tàu tiêu, trên cây cổ thụ với biển sóng trắng xoá (Tức cảnh chiều thu - Bà Huyện Thanh Quan). Một chiếc ao con, một chiếc thuyền câu bé tẻo teo, những chiếc lá vàng bay vèo trong gió (Thu điếu - Nguyễn Khuyến). Tiếng lá khô xào xạc, con nai vàng ngơ ngác (Tiếng thu - Lưu Trọng Lư). Một ông đồ già dưới cơn mưa bụi bay (Ông đồ - Vũ Ðình Liên)... Tiếng đàn hay là ở dư âm, lời nói hay là lời nói vắn tắt, bài thơ hay là bài thơ ẩn tình khiêu gợi. Thơ thiền đôi khi chụp lấy * một khoảnh khắc (bài thơ haiku sau đây chỉ có ba câu, mười chữ, một cảnh mùa thu, một chiếc cành khô, một con quạ đậu, một buổi chiều tàn… Chỉ vỏn vẹn mười chữ, nhưng vẫn là thơ, vẫn đủ gợi lên được hình ảnh lặng lẽ, khô khan và buồn bã của những ngày thu héo hắt sắp bước vào mùa đông buồn thảm…) "Trên cành khô Chim quạ đậu Chiều tàn mùa thu" Basho * một trừu tượng Anh hát trong rừng sao Em ngủ dưới cội đào Chợt mùa đông tuyết phủ Biết tìm em nơi nào Trần Tuấn Kiệt * một tư duy Một giọt trời xanh Xuyên qua khám tối Một giọt nước mắt Nhỏ xuống hồn tôi Lê Minh Uyên Thơ đưa con người vào những cuộc tình đam mê. Tình vương vấn như sợi tơ trời, triền miên và thắm thiết. (Ta ngắt đi chùm hoa thạch thảo Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi ... Và em nhớ rằng ta vẫn chờ em) J'ai cueilli ce brin de bruyère L'automne est morte souviens-t'en Nous ne nous verrons plus sur terre Odeur du temps brin de bruyère Et souviens-toi que je t'attends. Apollinaire Tình yêu làm cho không gian, thời gian ngưng đọng, để trong không gian và thời gian đó vẫn còn nguyên những kỷ niệm bồng bềnh, trôi giạt ... "Ô temps! suspends ton vol, et vous, heures propices! Suspendez votre cours: Laissez-nous savourer les rapides délices Des plus beaux de nos jours" Le Lac - Lamartine (Thời gian hỡi! Dừng ngay cánh lại, Giờ vui ơi! Xin hãy khoan thai ...) Ðó là cái bịn rịn, cái dây dưa, cái vương vấn, cái quyến luyến... "trắng mưa quá khứ chim về muộn ai vẫy chào ai khi bóng đêm cây lá gọi tên ngàn kỷ niệm ta gọi thầm em giữa đáy tim" Tình yêu là duyên khởi của dòng chảy tâm và vật. Theo Tuệ Sỹ thì những nỗi đau buồn hay hoan lạc trong mỗi cuộc tình, phảng phất một tình cảm dị kỳ khó tả. Ân tình cùng giao thoa trong tương ứng, nó đơn giản như hai với hai là một. Rồi từ đó sẽ mở ra một phương trời mộng ảo. Cuộc tình tan rã, thì nỗi đau đột ngột hiện ra. Từ tâm tình đến cuộc tình, từ cuộc tình đến cuộc chuyển hóa, trong cõi đó, người tình bao giờ cũng thấy mình đang bươn bả ra đi, đi biền biệt, đi triền miên, tưởng như không bao giờ có bến bờ để đổ lại; nhưng đi và đi mất, trong từng khoảnh khắc, cái đến và nơi đến, đã đến tự bao giờ. Cuộc tình chia phôi từ độ đó. Bên này là những dòng thời gian cứ mãi trôi đi, và bên kia là một chân trời đồng vọng không có đến. Không ẩn ngữ, nên cuộc tình cuộn tròn trong ẩn ngữ thiên thu. Nợ tình và tình thơ, giao nhau trong cõi tình mộng của những lời, hay của một lời, không nói. Rồi nợ tình (love story) theo xác người trở về với cát bụi; tình thơ (love poetry) theo cõi mộng bay cao. Tình thơ nồng nàn, cho nên những tiếng thì thầm của lịch sử vẫn được thơ ngân vang khúc đoạn trường khổ lụy. Ðó là âm hưởng của tồn sinh mộng ảo.Thơ trỡ thành ẩn tình hoài vọng quê hương. Sàng tiền minh nguyệt quang, Nghi thị địa thượng sương. Cử đầu vọng minh nguyệt, Ðê đầu tư cố hương. Lý Bạch (Ánh trăng rơi trước giường, Ngỡ đất mù hơi sương. Ngẩng đầu nhìn trăng sáng, Cúi đầu nhớ cố hương.) Trong cõi thơ, trăng cũng mơ màng như gió ngàn bạt đỉnh. Và từ đó, trăng đã nhập vào hồn ta: Trăng ơi ngủ với hồn ta Ðầu hôm nghe vọng tiếng gà bình minh Lá kia sương bỗng rụng cành Khói đồi chim lạ kêu thành xuân thu Trần Tuấn Kiệt Cõi thơ không chỉ nằm với trăng sao dìu dịu. Thơ lại đi qua miền băng giá với những hố thẳm tuyệt mù, chơi vơi không đáy của bến bờ mê muội. Ta còn để lại gì không? Kìa non đá lở, này sông cát bồi Lang thang từ độ luân hồi U minh nẻo trước xa xôi dặm về Trông ra bến hoặc, bờ mê Nghìn thu lửa chớp, bốn bề một phương Ta van cát bụi bên đường Dù nhơ, dù sạch đừng vương gót này Ðể ta tròn một kiếp say Cao xanh liều một cánh tay níu trời Nói chi thua được với đời Quản chi những tiếng ma cười đêm sâu Tâm hương đốt nén linh sầu Nhớ quê dằng dặc ta cầu đó thôi Ðêm nào ta trở về ngôi Hồn thơ sẽ hết luân hồi thế gian Một phen đã nín cung đàn Nghĩ chi còn mất, hơi tàn thanh âm. Vũ Hoàng Chương Thơ cũng khai diễn trên ba đào lịch sử, vừa lãng mạn vừa kiêu hùng. "Trời viễn mộng đọa đày đi mấy thuở; Mộng kiêu hùng hay muối mặn giữa mù khơi?" Cuộc rượu hào sảng phóng dật, đưa tiễn Kinh Kha nhập Tần. Tóc tráng sĩ dựng ngược. Nước sông Dịch tự thuở nào vẫn lạnh căm căm... "Kinh Kha quán lạnh sầu nghiêng chén, Ai kẻ dâng vàng kẻ biếu tay?" Giữa cái kiêu hùng đó "Nơi đây biệt chúa Yên Ðan Gan người tráng sĩ căm hờn sục sôi" còn vấn vương một sợi tơ trời của cõi mộng "Người xưa nay đã khuất rồi Mà dòng nước cũ vẫn trôi lạnh lùng" (Thử địa biệt Yên Ðan, Tráng sĩ phát xung quan Tích thời nhân dĩ một, Kim nhật thủy do hàn) Lạc Tân Vương đưa bạn đến tận sông Dịch, nhớ lại ngày xưa Kinh Kha từ biệt thái tử Ðan nước Yên để đi hành thích Tần Thuỷ Hoàng. Có hai câu hát: Phong tiêu hề Dịch thuỷ hàn Tráng sĩ nhất khứ hề bất phục hoàn Nay kẻ ở người đi cũng buồn như người năm xưa vậy biết đâu "Nhất biệt thành vĩnh biệt". Mỗi chúng ta đều có phần tâm linh và sự hiểu biết khác nhau về cuộc đời. Thích nghi với hoàn cảnh để sinh tồn vẫn là căn bản của con người. Dù cho có nằm xuống thì cũng chỉ là xác thân của một kiếp này, có gì mất đâu. Chết thì thương tiếc, nhưng tiếc thì không đạt được cái không của vạn vật, thế là vẫn còn chấp nệ rồi. Hãy thoát ra tất cả để không còn vướng bận và sống an vui từng ngày. Một khi ta nằm xuống, Là một lần thay da, Ta thành một người thật khác ta! Paul Phước Cuộc đời thì luôn đổi khác và con người thì cũng mất hút, lạnh tanh... Ðời là một quán trọ. Người là kiếp phù du. Ngược xuôi nhớ nửa cung đàn Ai đem quán trọ mà ngăn nẻo về. Nên ai cũng mong muốn có một mùa Xuân bất tận với cánh bướm nhỏ lang thang đi tìm hoá thân của mình. Khi mùa đông tuyết tan Cánh bướm nhỏ lang thang Tìm hoá thân tiền sử Rừng lau sậy bạt ngàn Tuệ Sỹ Mùa xuân giao hòa giữa mộng và thực, giữa thi ca và triết lý, giữa tình yêu và cuộc đời, là mùa của hiện thể siêu thực cõi mộng thiên thai - ở một nơi, một cõi nào đó người ta coi như đất hứa mà không ai tìm được ở trên thế gian này: xuân thì bất tận và hạnh phúc thì mãi mãi ở với mình. Trên thực tế thời xuân xanh rồi cũng qua đi và hạnh phúc cũng chẳng trường tồn. Mùa xuân bất tận không phải “từ lúc yêu nhau hoa nở mãi” mà là từ lúc nhận ra được ý nghĩa “thường trong vô thường”. Xuân khứ bách hoa lạc, Xuân đáo bách hoa khai. Sự trục nhãn tiền quá, Lão tòng đầu thượng lai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Ðình tiền tạc dạ nhất chi mai. Mãn Giác Ðó là mùa xuân trong lòng mình. Ai cũng có một mùa Xuân như vậy, nó không đến nên không đi, không còn nên không mất, không sinh nên không diệt, nói cách khác nó “có” hay “không” là do mình thôi. "Xuân đi trăm hoa rụng, Xuân đến trăm hoa nở" Mỗi mùa xuân đến, con người nhìn thế cuộc trôi qua, hoa rơi, hoa nở ... bao biến dịch, đổi thay, vùn vụt kéo qua trước mắt. Và chúng ta đã từng lặng ngắm thế sự phù hư trôi qua như vậy từ nhiều năm qua. Ðó chính là một thực tại tự nhiên của trời đất, một thứ "chân lý hiển nhiên" của vũ trụ vạn vật. Tất cả đều vận hành theo cùng một qui luật muôn thuở: hết đêm đến ngày, hết mùa Đông đến mùa Xuân, trăng khuyết lại tròn ... "Trước mắt việc đi mãi Trên đầu già đến rồi" Thời gian vô hình và vô tình vẫn muôn đời làm chứng cho sự thật vô thường khiến cho con người phải ẩn nhẫn im lặng chịu đựng sự đi qua và tàn tạ. Con người bị thời gian cuốn trôi đi, nhìn lại thì tóc đã bạc trắng cả mái đầu rồi. Và không ai có thể tìm kiếm được sự không thay đổi giữa một thế giới thường trực đổi thay. Khi bãi cỏ hai bên đường bắt đầu xanh mướt trong tia nắng ấm, chúng ta lang thang đi tìm kiếm mùa Xuân ở trong đời, và đã vô tình đánh mất thời gian mấy mươi năm. Như người lữ hành dong ruỗi miệt mài trên đường thiên lý. Một sớm mai thức giấc bỗng giật mình ngoái nhìn lại đoạn đời mình. Ðôi bàn chân đã dẫm đi qua những bến bờ xa lạ, đi qua bao gai góc của cuộc đời. Xuân đến rồi Xuân lại đi chắc ai trong chúng ta cũng biết, nhưng mấy ai thấy được là mình đang chìm trong vô thường, biến dịch. Nhưng bây giờ, vào lúc tuổi xế chiều, đứng ở khoảng giữa hai bờ sinh diệt còn mất, chúng ta trực nhận một cách triệt để hơn về tính cách bất biến vô sanh của chân tâm, thấy được bản thể mình vốn tịch nhiên, vắng lặng và bất sanh bất diệt như vậy từ xưa đến nay, và mãi mãi về sau. Khi những thăng trầm của thế sự không còn là điều bận lòng với mình, khi những cánh hoa tan tác rơi rụng không làm tâm hồn xao xuyến, hãi sợ nữa; và khi, chính sự biến thiên của vạn hữu vô thường ấy lại ảnh hiện vẻ trường cửu bất diệt của chân tâm. "Chớ bảo xuân tàn hoa rụng mãi Đêm qua sân trước một cành mai" Thời gian cuốn trôi con người đi đến chỗ tàn phai, huỷ diệt. Nhưng thời gian thì không hủy hoại được. Cái chân tâm thì thường hằng.Và một cành mai nở. Sự sống lại xuất hiện đem vui cho đời và báo tin một mùa xuân ấm áp đã đến. Tất cả vẫn còn hiện diện, có đến, có đi như từng hơi thở vào ra, như làn gió ghé qua không hẹn trước, như cụm mây tan loãng vào hư không chưa kịp bay. Chẳng cần đi tìm mùa Xuân ở xa xôi đâu nữa, chúng ta đang có ngay trong giây phút hiện tại này một tấm lòng mở ra với mọi người, với cuộc đời. Mùa Xuân miên viễn ở ngay tận cùng bên trong con người chân thật của chính mình. Luồng sinh khí Thiền sẽ giúp chúng ta đi vào cuộc sống thanh tịnh tại tâm, trí huệ sáng suốt, trở về nguồn gốc: "không Sanh, không Diệt", mà ngay trong cuộc sống hiện hữu thoát ra phiền nảo. Thiền là dòng sống lặng lẽ của tự tâm và không ai là người nắm chắc được dòng sống ấy - thực ra, ngay cả những lời vừa nói, chẳng có lời lẽ dông dài hay đơn giản nào, có thể nói lên được ý nghĩa của thiền nếu không nắm được dòng sống đó. Trong nếp sống thiền chúng ta sẽ nếm được rất nhiều chất liệu an lạc và vui tươi do niệm, định và tình thương đưa đến. Tâm ý của chúng ta trở nên sáng và thanh cao. Chúng ta tiếp xúc được với không khí trong lành, với nắng chiều ấm áp, thưởng thức được bữa cơm thơm ngon. Hỷ lạc là một nhu yếu rất cần thiết trong đời sống tâm linh. Trong sống thiền, thức ăn là niềm vui sống gọi là “thiền duyệt vi thực”. Mỗi giây phút trở về với hơi thở để an trú trong hiện pháp là mỗi giây phút nuôi lớn tịnh lạc. Mang một chút nắng ấm, một khoảng trời xanh trên cao, một cánh hoa vàng rực rỡ ở một góc nhà...là tất cả những gì mà thơ và thiền mang đến cho tất cả chúng ta... [ ] Lê Tấn Tài (2006) |