Cái biết và cái chấp


Có lẽ chúng ta ai cũng đều biết câu truyện người mù sờ voi. Một hôm có một vị vua ra lệnh cho người hầu mang một số những người bị mù từ thuở bé tụ họp lại ở một nơi. Sau đó vua cho sai đem một con voi đến để cho các người mù nhận diện.
Người mù thứ nhất được sờ đầu của con voi, người mù thứ hai được sờ lỗ tai con voi, và rồi những người mù khác tuần tự được sờ vòi của voi, thân, ngà, chân và đuôi của nó. Sau đó vì vua hỏi, “Này các ông, các ông hãy nói cho ta nghe, con voi giống như thế nào?” Và mỗi người mù trả lời theo kinh nghiệm của chính mình: con voi giống như là một bình tưới nước, một cái đòn xóc, như một cây quạt, một cái thúng sàng thóc to, một cây cột, một cây chổi.

Câu truyện người mù sờ voi nầy muốn dạy ta điều gì? Phải chăng ý muốn nói rằng bất cứ một vấn đề nào cũng có nhiều khía cạnh khác nhau, mà cái biết của chúng ta thì chỉ giới hạn trong một kinh nghiệm rất hạn hẹp của mình? Hay là, cái thấy hoàn toàn tùy thuộc vào sự tiếp xúc và kinh nghiệm của mỗi người?
Thật ra đó cũng là chuyện bình thường thôi, vì mỗi chúng ta cũng chỉ có thể biết được qua kinh nghiệm của chính mình, và nó thì rất giới hạn. Và vì thế, nếu như chúng ta có sự tranh luận với nhau, thì cũng là chuyện dĩ nhiên.
Nhưng có lẽ truyện nầy muốn nhắc nhở rằng, vấn đề bắt đầu phát khởi khi chúng ta cho rằng chỉ có cái thấy của mình mới là đúng và là duy nhất. Và cái chấp ấy dẫn đến sự “đâm chém lẫn nhau bằng binh khí của miệng lưỡi”.
Vì vậy, gốc rễ của vấn đề không phải là do cái thấy của chúng ta có giới hạn, nhưng là vì chúng ta đã nắm bắt và cố chấp vào nó như thế nào. Câu tuyện trên không chỉ đơn giản nói rằng, bất cứ một việc gì cũng đều có nhiều phương diện khác nhau, nhưng còn muốn nhắc nhở chúng ta rằng chính vì sự nắm bắt và cố chấp của ta mà đã tạo nên đủ mọi thứ khổ đau cho nhau. Vì vậy, chúng ta hãy cứ cùng chia sẻ với nhau những cái thấy và kinh nghiệm của mình về một vấn đề nào đó, nhưng nhớ đừng bao giờ cho đó là Tôi, hoặc của Tôi, và rồi ta thấy rằng mình cần phải bảo vệ nó bằng mọi cách.

Có một truyện khác kể rằng, có lần Ma vương và Phật hóa thân ra hai người thường và cùng đi dạo với nhau trên đường. Cả hai thấy có một người đang đi phía trước. Anh ta đang đi bổng dừng lại và nhìn thấy một vật gì đó sáng lóng lánh dưới đất, anh cúi xuống nhặt vật ấy lên xem, lộ vẽ vui mừng và cất vào túi áo của mình. Phật quay sang hỏi Ma Vương, “Ông biết người ấy nhặt được cái gì đó không?” Ma Vương đáp, “Biết chứ, anh ta nhặt được một mảnh của chân lý.” Phật hỏi tiếp, “Thế ông không sợ là anh ta sẽ biết được chân lý sao?” “Tôi không sợ đâu Ngài, vì tôi biết rằng anh ta sẽ giữ gìn mảnh chân lý nhỏ bé ấy và cho đó là toàn thể chân lý!”

Con đường của Phật là để chuyển hóa khổ đau, và chính sự chấp trước của ta là nguyên nhân chánh của khổ đau. Mục đích của sự tu học là để giúp ta bớt đi những cái chấp ấy, có được một thái độ rộng mở và bao dung hơn. Nó giúp ta có được một cái thấy, cái nhìn rộng lớn hơn đối với cuộc sống này.