Sức chứa của lòng đạo đức
Nước Lỗ có người ở một mình một nhà. Bên láng giềng có người đàn bà góa cũng ở một mình một nhà.
Một đêm, mưa to gió lớn, nhà người đàn bà đổ, bèn sang xin ngủ nhờ… Người láng giềng đóng cửa không cho vào. Người đàn bà đứng trước cửa sổ nói: “Ngươi sao bất nhân thế? Không cho ta vào!” Người láng giềng đáp: “Ta nghe đàn ông đàn bà sáu mươi tuổi trở lên mới ở chung được. Nay người còn trẻ, mà ta cũng còn trẻ, cho nên ta không thể cho ngươi vào ngủ trọ được”. Người đàn bà nói: “Ngươi sao không làm như Liễu Hạ Huệ, ủ người con gái ngồi vào lòng mà không tai tiếng gì”. Người láng giềng nói: “Ông Liễu Hạ Huệ thì thế được, chứ ta đây chưa thế được. Vì ta cho ngươi vào mà ta không được như ông Liễu Hạ Huệ thì thà rằng ta không cho ngươi vào mà ta cũng giữ không tai tiếng gì như ông Liễu Hạ Huệ. Thế là ta không làm như Liễu Hạ Huệ mà cũng được như Liễu Hạ Huệ vậy”. Khổng Tử nghe câu chuyện ấy nói: “Phải lắm! Kẻ muốn học ông Liễu Hạ Huệ, chưa ai giống được người nước Lỗ này. Mong làm điều rất phải, không bắt chước cách làm, rồi mà làm được, thế mới thật là người khôn”. Sức chứa của lòng người phải biết nó có hạn. Có người rất liêm khiết, nhưng sức chứa của lòng liêm khiết chỉ chịu đựng nổi đến mười ngàn đồng là cùng. Dưới số đó, không làm sao cám dỗ được họ, nhưng hơn số đó, họ bị sa ngã ngay. Bởi vậy, có người cho làm chức hương cả thì không thèm làm, mà cho làm cai tổng thì làm. Hiếm kẻ với số bạc năm, bảy chục ngàn đồng thì vẫn thản nhiên như không: Họ vẫn là một người bạn trung thành và luôn luôn liêm sỉ. Nhưng gặp phải số bạc trăm ngàn thì lại thành gian hùng phản bội. Bởi thế mới có kẻ ngày nay là một bậc trung nghĩa, mà khi trong tay cầm cả quyền hành thiên hạ lại trở thành một kẻ đại gian đại ác… Kẻ đạo đức, quân tử mà phải sa ngã, buôn dân bán nước nào đâu phải vì họ giả dối… mà là vì họ không lượng trước cái sức chứa của lòng đạo đức của họ là bao nhiêu. Bước đầu của sự khôn ngoan là biết mình. Chưa phải là người đại dũng mà cố bắt chước làm cái làm của người đại dũng… Thế nào cũng hỏng. |